Kajian Politik untuk Perubahan (KPRU) telah meneliti pindaan berkaitan dan ingin merumuskan bahawa, pindaan akta tersebut bakal membentuk rejim kawalan media baharu yang sekiranya berkesan akan menyekat kebebasan bersuara rakyat dan hak rakyat mendekati maklumat dalam ruang siber. Pindaan akta ini tidak menghalang penyalahgunaaan dan tidak melindungi privasi pengguna internet. Tujuannya tidak lain dan tidak bukan adalah untuk terus melindungi Kerajaan Barisan Nasional (BN) daripada kritikan dan tuduhan ketika jumlah pengguna siber semakin meningkat menyebabkan kuasa siber semakin berkembang serta mengancam kelangsungan hayat kekuasaannya.
Pada 31 Mei 2012, Pusat Kewartawanan Bebas (CIJ) telah melancarkan satu kempen bernama “Rakyat bantah Akta Keterangan (Pindaan) (No.2) 2012”. Setakat 7 Jun, terdapat 2,100 orang telah menandatangani sebagai tanda menyokong kempen tersebut.[2]
Prinsip Keadilan Diterbalikkan
Di bawah semangat dan prinsip keadilan undang-undang, defendan yang telah dikatakan melakukan kesalahan undang-undang mempunyai beban pembuktian pada pihak pendakwa untuk membuktikan anggapan ketidaksalahan sebelum dijatuhkan hukuman bersalah oleh mahkamah. Namun, apabila pindaan terkini Akta Keterangan dikuatkuasakan nanti, defendan dianggap bersalah bahkan pakar computer atau penggodam lebih mudah untuk mengodam akaun seseorang dan menerbitkan apa-apa kenyataan dan apa-apa sahja yang berunsur hasutan di laman web sasarannya lantas meletakkan kesalahan ke atas individu lain dan bukan pengodam tersebut.
Malahan, defendan dianggap bersalah melainkan dia mampu membuktikan yang sebaliknya. Maksudnya, beban pembuktian kini beralih daripada pihak pendakwa kepada pihak defendan. Perkembangan semikian merupakan sesuatu yang regresif. Bukankah transformasi politik sewajarnya membawa kepada perubahan yang progresif dan bukannya regresif?
Suruhanjaya Komunikasi dan Multimedia Malaysia (SKMM) mengemukakan data bahawa dari 2009 hingga 2011, terdapat sebanyak 625 kes melibatkan orang yang membuat komen lucah atau menyinggung melalui internet atau telefon disiasat oleh pihak berkuasa. Tetapi hanya 16 dihadapkan ke mahkamah dan hanya tiga disabitkan kesalahan. Oleh itu, SKMM percaya pindaan akta ini akan membawa kesan untuk mengawasi pembuli dan pemburu siber yang sering memberikan mesej berunsurkan ancaman atau kebenciian di Facebook atau Twitter atau mana-mana akaun lain di Internet. [3]
Di samping itu, Setiausaha Agung parti DAP merangkap Ketua Menteri Pulau Pinang Lim Guan Eng mendakwa bahawa pindaan akta ini “akan memudahkan kerajaan untuk memulakan pendakwaan terhadap ahli-ahli parti pembangkang dan masyarakat sivil”.[4] Lim Guan Eng juga percaya bahawa Kerajaan BN akan mengamalkan “double standard” dalam menjalankan peruntukan-peruntukan undang-undang ini. Keraguan beliau berasas berikutan beberapa insiden Kerajaan BN melakukan penapisan yang tidak bertempat seperti campur tangan Kerajaan BN dalam penyiaran terus laporan berita BBC melalui Astro dan liputan secara langsung Al-Jazeera berhubung perhimpunan Bersih 3.0.
Malaysia tidak mempunyai teknologi penapisan yang diketahui secara aktif menapis kandungan internet atau undang-undang yang bertujuan untuk mengehadkan atau menapis kandungan internet. Malah peruntukan Akta Komunikasi dan Multimedia (1998) dengan jelas menyatakan bahawa tiada apa-apa jua dalam akta itu “hendaklah ditafsirkan sebagai membenarkan penapisan internet”. Rang Jaminan Koridor Raya Multimedia (MSC) Malaysia juga menjanjikan tiada penapisan internet. Tetapi pihak berkuasa telah diketahui pernah mengambil langkah-langkah lain, seperti mengeluarkan kandungan-kandungan tertentu, untuk menyekat edaran maklumat-maklumat tertentu.
Namun begitu, pindaan akta ini memaksa pengguna rangkaian untuk menapis kata-katanya sendiri, atau memantau mesej daripada orang lain. Butiran pindaan yang bakal menimbulkan masalah adalah seperti berikut:
Seksyen baru 114A
“Presumption of fact in publication
114A. (1) A person whose name, photograph or pseudonym appears on any publication depicting himself as the owner, host, administrator, editor or sub- editor, or who in any manner facilitates to publish or re-publish the publication is presumed to have published or re-published the contents of the publication unless the contrary is proved.
(2) A person who is registered with a network service provider as a subscriber of a network service on which any publication originates from is presumed to be the person who published or re-published the publication unless the contrary is proved.
(3) Any person who has in his custody or control any computer on which any publication originates from is presumed to have published or re-published the content of the publication unless the contrary is proved.
(4) For the purpose of this section—
(a) “network service” and “network service provider” have the meaning assigned to them in section 6 of the Communications and Multimedia Act 1998[Act 588]; and
(b) “publication” means a statement or a representation, whether in written, printed, pictorial, film, graphical, acoustic or other form displayed on the screen of a computer.”.
Akta Keterangan memperuntukkan peraturan dalam memberi keterangan dan juga pembuktian ketika perbicaraan, tidak kira sivil ataupun jenayah. Secara umumnya, pihak yang mengatakan kewujudan sesuatu fakta itu harus membuktikan fakta yang dikatakan sebagai wujud. Akta ini membawa impak yang besar terhadap aktiviti internet atau dunia siber. Seksyen baru 114A menunjukan para pengguna internet akan bertanggungjawab terhadap sebarang kandungan yang dihantar ke internet melalui rangkain atau pun alat peranti mereka. Secara ringkasnya, sekiranya seseorang pengguna menghantar komen pada blog anda, halaman facebook anda, Tweetjack akaun Twitter anda, mahupun dengan ‘menumpang’ talian WiFi anda, maka anda akan dipertanggungjawabkan terhadap sebarang perkara yang dilakukan dalam perkongsian perkhidmatan internet itu.
Akta ini mewujudkan tiga peruntukan tanggapan baru. Anggapan pertama ialah dalam sebuah penyiaran, jika ada tertera nama atau gambar yang menggambarkan seseorang itu sebagai pemilik, hos, pentadbir atau penyunting penyiaran tersebut, maka orang itu dianggap sebagai orang yang membuat penyiaran tersebut.
Anggapan kedua ialah, jika terdapat penyiaran yang dibuat daripada sesuatu perkhidmatan rangkaian Internet, orang yang melanggan perkhidmatan itu dianggap sebagai orang yang membuat penyiaran. Dan anggapan yang ketiga ialah, jika terdapat penyiaran yang dibuat daripada sesuatu komputer yang dimiliki atau dijaga oleh seseorang, orang itu dianggap sebagai orang yang membuat penyiaran. [5]
Menurut kenyataan Menteri di Jabatan Perdana Menteri, Datuk Seri Nazri Aziz, bahawa kenyataan tidak benar atau fitnah yang dimuatkan di internet, sukar untuk diambil tindakan undang-undang terhadap mereka kerana bukan mudah untuk menjejaki individu pertama yang memuatkan kenyataan seumpama itu di internet. Di bawah Akta yang dipinda, beban pembuktian beralih kepada pemilik komputer atau pemilik akaun supaya pihak berkuasa boleh mendapatkan sumber yang komen fitnah atau hasutan dengan cara yang mudah.[6]
Malaysia sebenarnya adalah antara negara pertama di dunia yang memperkenalkan undang-undang siber yang komprehensif seiring dengan perkembangan pesat projek MSC seperti Akta Komunikasi dan Multimedia 1998, Akta Jenayah Komputer 1997, Akta Tandatangan Digital 1997, Akta Teleperubatan 1997, pindaan Akta Hak Cipta 1997 dan Akta Aktiviti Kerajaan Elektronik 2007.
Akta Komunikasi dan Multimedia 1998[7] merupakan satu Akta berkenaan undang-undang siber dan dibentuk sebagai satu rangkakerja bagi campurtangan kerajaan Malaysia dalam memantau industri komunikasi dan multimedia. Aktiviti-aktiviti dan perkhidmatan-perkhidmatan yang dikawal di bawah Akta ini termasuk penyiaran tradisional, telekomunikasi dan perkhidmatan atas talian, termasuk kemudahan dan rangkaian yang digunakan dalam memberikan perkhidmatan tersebut, serta kandungan yang dibekalkan menerusi kemudahan-kemudahan dan rangkaian tersebut. Bagaimanapun, tiada peruntukan dalam akta ini yang membenarkan penapisan Internet. Di bawah Rang Jaminan MSC Malaysia, Kerajaan BN berikrar tidak akan menapis Internet.
Walaupun Nazri menafikan bahawa Akta Keterangan itu adalah satu cara bagi kerajaan untuk mengekang perbezaan pendapat secara online dengan membuat internet lebih sukar atau mengekalkan ‘kejahilan’ yang digunakan sebagai alasan.[8]Namun, Bekas Perdana Menteri, Tun Dr Mahathir yang sering mempertahankan pendirian tentang “tidak menapis kandungan Internet” sebelum itu juga menggesa kerajaan memikirkan semula bahawa kekurangan kerajaan kawalan ke atas Internet. [9]
Pindaan Regresif dan Represif
Perlembagaan Persekutuan Malaysia dalam Perkara 10 (1) (a) dengan jelas menyatakan bahawa setiap warganegara berhak untuk bersuara dan menyatakan pandangan secara terbuka. Selain itu, Deklarasi Hak Asasi Manusia Sejagat yang diluluskan oleh Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) pada 10 Disember 1948 juga menyatakan setiap individu mempunyai hak kepada kebebasan bersuara dan pendapat. Perlembagaan Persekutuan menjamin hak kebebasan bersuara setiap warganegara, terdapat pelbagai undang-undang dan akta yang menyekat rakyat daripada menikmatinya.
Juga Artikel 19 Deklarasi Hak Asasi Manusia 1948 yang menyatakan bahawa setiap orang berhak kepada kebebasan pendapat dan mengeluarkan fikiran; hak ini termasuklah kebebasan memegang pendapat tanpa gangguan dan menuntut, menerima dan menyebarkan maklumat dan buah fikiran melalui sebarang media dan tanpa mengira sempadan.
Pindaan seperti ini menyekat hak kebebasan bersuara warganegara kerana ia akan mewujudkan keadaan paranoia dalam kalangan rakyat di samping menyekat hak kebebasan yang dijamin di bawah Perlembagaan Persekutuan. Contoh gangguan yang akan terjadi akibat langsung pindaan ini adalah seperti kes syarikat Apple yang tidak sengaja mengintip pengguna dari negara Belanda dan data agregat telah dijual kepada pihak polis dalam perlaksanaan meletakkan lokasi perangkap kelajuan kereta.
Perdana Menteri Datuk Seri Najib Tun Razak sebelum ini turut menyuarakan pendapat sama dengan Mahathir dan berjanji tidak akan melakukan sekatan terhadap Internet, namun akan mendekati rakyat Malaysia melalui media sosial.
Namun begitu, pindaan akta ini adalah jelas cara tidak langsung untuk mengawal kandungan dalam internet kerana ia menjadikan laman web dalam internet yang bertanggungjawab bagi komen yang diberikan oleh pembaca. Ini boleh memaksa laman-laman web dan halaman-halaman facebook untuk menamatkan opsyen komen bagi mengelakkan diri daripada tindakan undang-undang yang regresif, dan jika ini berlaku, ia mempunyai kesan yang besar terhadap sifat interaktif media dalam internet yang digemari oleh para pengguna internet yang meinggalkan komen.
Tambahan pula, Malaysia akan tersenarai dalam kategori negara-negara di bawah pengawasan sebagai musuh Internet, iaitu di mana kerajaan autoritatif atau semi-autoritatif telah dengan sistematik berusaha untuk menyekat dan menapis penggunaan dan perkongsian maklumat di internet.
Lebih membimbangkan, pindaan bersifat regresif ini bakal membuka ruang kepada rejim kawalan untuk meluaskan dan mengekalkan tindakan represif terhadap kedua-dua dunia siber dan dunia nyata.
Pelanggaran Hak Peribadi
Pihak yang mementang mempunyai hujah bahawa ramai pembuli dan pemburu siber sering merahsiakan identiti menyebabkan mereka terlepas kerana kekurangan bukti. Sebab ini, menerbitkan identiti seseorang boleh mengurangkan kejadian negatif seperti perbuatan membuli, perbuatan bersifat perkauman, serta mengurangkan kejadian penyamaran di internet, maka, kerajaan membenarkan penerbitan identiti seseorang itu tanpa kebenarannya dan ini merupakan pelanggaran kepada hak peribadi kepunyaan setiap rakyat. Ini boleh membahayakan keselamatan dan hak peribadi seseorang.
Meluluskan Akta Keterangan ini serupa membenarkan perbuatan peribadi terbuka kepada orang ramai. Menurut mahkamah, hak peribadi merupakan hak asasi kepada setiap manusia. Ia merupakan hak yang patut dihargai dan dilindungi.[10]
Pindaan akta ini mengemukakan persoalan samada rakyat Malaysia merupakan warganegara atau subjek kepada kerajaan. Jika sekiranya rakyat diiktiraf hak warganegara, maka hak peribadi dilindungi di bawah Artikel 5 Perlembagaan Persekutuan di mana ia dijanjikan oleh Artikel ini bahawa, kebebasan peribadi setiap orang dalam negara dilindungi. Juga, hak kebebasan bersuara warganegara dilindungi di bawah Artikel 10 Perlembagaan Persekutuan. Pindaan kepada akta ini kelihatan tidak menghiraukan kedua-dua Perkara Perlembagaan Persekutuan negara.
Penorobosan yang kerajaan terlepas pandang akibat pindaan akta ini adalah ia boleh membawa kepada penyalahgunaan kuasa kerajaan untuk mengawasi pergerakan mana-mana inidividu yang dirasai oleh mereka sebagai orang yang berkepentingan. Dan ini merupakan suatu perlanggaran kepada Artikel 12 Deklarasi Hak Asasi Manusia 1948 di mana deklarasi tersebut menggariskan bahawa tiada sesiapa pun yang boleh dikenakan sebarang gangguan sewenang-wenangnya terhadap keadaan peribadi, keluaraga, rumahtangga atau surat-menyuratnya, atau pencerobohan ke atas meruah dan nama baiknya. Setiap orang berhak kepada perlindungan undang-undag terhadap gangguan atau pencerobohan sedemikian.
Pindaan Bersifat Politik
Sesungguhnya, pindaan akta ini tidak mempunyai sifat keadilan. Sebaliknya, ia bersifat politik. Ia mempunyai kelonggaran kepada kerajaan untuk menerbitkan identiti sesiapa sahaja yang tidak sepakat politik dengan kerajaan atau “political dissidents”. Di mana akta tersebut memberi kuasa kepada pihak Pendakwa Raya untuk mengambil tindakan undang-undang kepada mana-mana pihak yang menerbitkan apa-apa sahaja yang didakwa sebagai mempunyai elemen-elemen menghasut. Lantas, pindaan ini bersifat subjektif dan mudah dimanipulasikan oleh mana-mana pihak yang ingin menjaga kepentingannya walaupun ia terpaksa mengorbankan kepentingan dan hak rakyat sebagai warganegara.
Pindaan kepada Akta Keterangan memberi ruang dan peluang untuk berlakunya perulangan sejarah rejim kawalan bersifat represif yang dilihat selama ini. Di mana akta tersebut digunapakai terhadap mereka yang merupakan kritik kuat terhadap kerajaan, termasuklah pihak pembangkang[11] Pindaan Akta Keterangan ini memberi ruang dan peluang kepada kerajaan menerbitkan identiti mereka yang kritikal kepada kerajaan.
Seperti yang dikatakan oleh Jon Fortt, penulis senior di Fortune; hak peribadi dahulunya bermaksud pengasingan. Kita menutup pintu tandas untuk mendapatkan hak peribadi. Kita meletakkan kunci pada diari untuk memastikan isi kandungannya kekal peribadi. Dalam dunia digital hari ini, hak peribadi kini bermaksud pengawalan. Bagi servis internet, ia bermaksa memberi kuasa untuk memutuskan siapa akan melihat data kita dan bila. Ia bermaksud memberi kuasa untuk membawa lari data kita dan ia bermaksud memberi kuasa kepada kita untuk membuang data kita.[12] Tugas kerajaan adalah untuk melindungi hak rakyat tidak diselewengkan oleh mana-mana pihak dan ia juga merupakan tugs kerajaan untuk memastikan tiada pengawasan yang terlampau hingga ia melanggari hak asasi manusia untuk bersuara tanpa merisaukan gangguan yang akan terjadi dari penyuaraan rakyat.
Perkembangan Internet di Malaysia
Sebelum abad ke-20, rakyat Malaysia mendapat maklumat daripada media tradisional seperti akhbar, majalah, buku, televisyen, radio serta ceramah. Namun pada abad ke-20, internet atau alam siber sebagai sumber maklumat menjadi semakin penting untuk mencari maklumat yang berperanan sebagai tempat siber yang demokratik dan bebas. Internet juga bertindak sebagai wadah untuk menggerakkan ketelusan, keterbukaan dan juga sebagai tapak menjana pelbagai jenis pandangan yang melebarkan spektrum ruang publik dan mengizinkan penghasilan budaya demokrasi.
Kehadiran Internet mengubah keadaan semasa negara ini. Internet telah memecahkan dominasi maklumat yang selama ini dikawal oleh Kerajaan BN. Internet turut menjadi ancaman kepada negara-negara yang mengamalkan sifat kuku besi terhadap populasi negara tersebut. Perkembangan dunia internet telah mendorong kemunculan media alternatif yang tidak berada dalam cengkaman satu pihak sahaja. Jika pada satu masa dahulu, rakyat Malaysia hanya menerima maklumat dari sebelah pihak kerana terdapat kongkongan yang ketat terhadap media, sekarang rakyat Malaysia mempunyai pelbagai pilihan sebagai sumber untuk mendapatkan maklumat dan berita.
Penggunaan media di Malaysia masih dianggap baru, ianya muncul sekitar akhir tahun 1990-an. Peranan media alternatif ini secara meluas dan signifikan serta ketara dilihat dalam kempen Pilihan Raya Umum Ke-12 (PRU-12) dengan langganan dial-up yang menjangkau 11.76 juta orang dan daripada situ ia memberi petanda pesatnya peningkatan demokrasi digital di Malaysia. Suatu contohnya ialah laman web berita Malaysiakini yang dilancarkan pada 1999 dan kini diterbitkan dalam empat bahasa, telah menarik lebih 37 juta tatapan setahun, ini merupakan tatapan yang tinggi jika berbanding dengan laman berita media yang lain seperti The Star Online.[13][14]Ini dengan tidak sengaja telah menyebabkan penubuhan laman-laman web berita yang lain tumbuh bagai cendawan selepas hujan dalam negara.
Pendekatan berkempen menerusi dunia digital atau perang siber telah menyemarakkan lagi kempen PRU-12 pada tahun 2008 dengan mencatatkan peningkatan pengunjung laman web yang mendadak sepanjang tempoh seminggu selepas penamaan calon. Berkempen menerusi alam siber khususnya laman web, blog politik, khidmat pesanan ringkas (SMS), emel dan persidangan video menjadi kaedah baru yang menghangatkan suasana berkempen sama ada membabitkan parti atau calon yang bertanding bagi tempoh kempen hinggalah hari pembuangan undi.
Kesan penggunaan internet juga mempengaruhi keputusan dan sokongan serta memberi impak yang signifikan dalam PRU-12 terutamanya di kalangan pengundi muda di kawasan bandar dan ini menjadi salah satu sumber maklumat penting di Malaysia seterusnya bakal mempengaruhi pola pengundian dalam pilihan raya umum akan datang.[15]
Jadual 1: Jumlah Pengguna Internet di Malaysia
Sumber: Bank Dunia[16]
Berdasarkan laporan bank dunia, jumlah pengguna internet di Malaysia semakin meningkat sehingga mencapai 15,705,762.40 pada tahun 2010. Malaysia juga berada pada kedudukan yang ke 21 sebagai pengguna facebook di dunia. Lebih daripada separuh penduduk Malaysia merupakan pengguna internet aktif.
Bilangan pengundi berdaftar di Malaysia pula sekitar 12 juta. Hakikatnya, hampir separuh daripada bilangan pengundi berdaftar di Malaysia adalah pengguna internet dan tidak dapat ditolak kemungkinan bahawa mereka juga terdedah kepada pengaruh politik atas talian. Secara purata, mungkin boleh diandaikan 3/4 daripada bilangan pengundi berdaftar di Malaysia cenderung untuk mengundi berdasarkan kekuatan meklumat yang disebarluaskan oleh media internet.[17]
Penutup kata
Revolusi Mesir merupakan satu contoh yang baik bahawa dominasi maklumat oleh pemerintahan kuku besi seperti di negara-negara Timur Tengah dapat dipecahkan. Media sosial, terutamanya Facebook dan Twitter, telah diakui menjadi sebahagian daripada pencetus “Arab Spring” di Mesir apabila rakyat negara itu menuntut Presiden mereka Hosni Mubarak untuk meletak jawatan. Internet telah menjadi senjata untuk melawan rejim kuku besi Hosni Mubarrak. Facebook, Twitter dan blog menggantikan senjata-senjata tradisional seperti AK-47 dan “Molotov cocktail” bagi memenangkan revolusi di Dataran Tahrir.
Di Malaysia juga menyaksikan bagaimana Internet telah merubah lanskap politik negara. Dalam PRU-12, kebanyakan kawasan bandar yang mempunyai akses kepada Internet dimenangi oleh parti pembangkang menyebabkan BN hanya mampu mempertahankan kerusi parlimen Setiawangsa dan Putrajaya di Wilayah Persekutuan. Perkembangan Internet telah membolehkan Pakatan Rakyat menyebarkan maklumat secara “online” dan dilihat menjadi faktor BN tewas sewaktu PRU-12.
Akta Keterangan (Pindaan) (No.2) 2012 jika dikuatkuasakan sebelum berlangsungnya PRU-13, dapat melengkapkan strategi dan taktik BN untuk mengekalkan kelangsungan hayat kekuasaannya. PRU-13 dilihat sebagai perang yang boleh menentukan hidup atau mati BN. Bagi Najib, PRU-13 bukan hanya tentang memenangi pilihan raya, bahkan adalah penentu survival BN dan dirinya yang mendepani tuduhan mahkamah perancis berhubung kes Altantuya dan Scorpene. Oleh itu, pindaan akta ini bakal membawa impak ketika PRU-13.
[1] http://www.federalgazette.agc.gov.my/outputaktap/20120209_A1424_BI_JW001763%20Act%20A1424-BI.pdf
[4] http://limguaneng.com/index.php/2012/05/26/bn-and-the-attorney-generalag-has-no-track-record-of-fairness-and-justice-and-may-use-the-evidence-amendment-no-2-act-2012-to-facilitate-selective-prosecutions-of-members-of-the-opposition-and/
KAJIAN POLITIK UNTUK PERUBAHAN 